‘Boeken zijn mijn vrienden’

Jij werkt als kunstenaar rond taal en schriftuur. Wat was je eerste contact met boeken?

Daarvoor moet ik ver teruggaan in de tijd. Mijn vader was drukker en uitgever, net als mijn grootvader en overgrootvader. Ik ben tussen de boeken opgegroeid in de familiedrukkerij. Ik was dus voortdurend omgeven door boeken.

Je maakt ook zelf boeken. Wat betekenen boeken in je artistieke praktijk?

Ik zou boeken een soort vrienden kunnen noemen. Met dat verschil dat echte vrienden tijdgenoten zijn, maar dankzij het abc kan je geestverwanten ontmoeten uit alle tijden en plaatsen.

Hoe heb je de selectie voor het Collectiepaviljoen aangepakt?

De boeken in de museumbibliotheek staan alfabetisch gerangschikt, wat ik een mooie ordening vind want die is heel democratisch. Samen met Chris Straetling, die het Azart-archief toegankelijk maakt, werd het hele alfabet afgelopen, rek na rek, en voor elke letter één boek uitgekozen. 

Hoe gebeurde die selectie van 26 boeken?

Het zijn werken die mij intrigeerden, vaak monografieën. De keuze bij de Q, de X en de Y was natuurlijk veel beperkter dan bij andere letters. Ik heb de publicaties zeker nog niet allemaal grondig verkend, dat moet nog komen.

Heb je nieuwe ontdekkingen gedaan? Of nam je vooral boeken die je kende?

Beide. Er zijn boeken bij die ook thuis staan. De selectie is dus een overlap tussen mijn persoonlijke bibliotheek en die van het museum. Er zijn ook parallellen met mijn eigen werk: mensen die net als ik vinden dat beeld en woord één zijn.

Er zit een boekje bij van Jablonka Galerie uit 1989. Een bijzonder jaartal voor jou.

In veel van mijn werk is Azart te vinden: een nieuw abc waarbij elke letter de vorm heeft van een snijpuntloze lijn en ook een kleur. Voor ik Monika Droste leerde kennen, noemde dit lettertype het Rombouts. Zij stelde voor om een nieuwe naam te zoeken, minder persoonlijk. Toen stuitte ik op het woord Azart: een verouderde schrijfwijze van het Franse woord ‘Hasard’ (toeval). We hebben toen de AWAWA (All World Azart Writers Association) opgericht.

Als je één van de boeken hier zou meenemen, welk zou dat zijn?

Het boek van Bruno Munari. Hij was niet alleen designer en meubelbouwer. Hij integreerde schilderkunst, beeldhouwkunst, film en industrieel ontwerp met literatuur, poëzie en educatie. Hij werkte ook vaak rond kinderlijke verwondering, zoals met zijn mobielen.  

Hier staan ook enkele objecten, zoals een houten element.

Dat geschenk van de natuur is van een boomstam gesprongen toen die tijdens een storm omwaaide. De enige ingreep was het verwijderen van de schors. Het is een primitieve plank die als schap kan gebruikt worden.

In de vitrine zien we een selectie objecten, publicaties en prints op papier. Die komen allemaal uit je eigen archief?

Ze tonen waar ik rond heb gewerkt. Het oudste is een reproductie van het schilderij ‘De vijf zintuigen’ van Theodoor Rombouts. Daarop heb ik vijf alfabetische lijsten van drieletterwoorden geplaatst: één voor zien, horen, voelen, smaken en ruiken. Daarrond werden vijf gelijktijdige tentoonstellingen opgezet, op verschillende plaatsen in Amsterdam, georganiseerd door De Appel. Dat was nog vóór ik het Azart had ontwikkeld.

De prenten ernaast lijken een reeks te vormen.

Die komen uit een bundel met gedichten van zes Vlaamse en zes Nederlandse dichters. Allemaal geschreven rond het thema van het alfabet. Centraal staat de combinatie van het woord en het beeld. 

We zien ook enkele vellen beschreven papier. Wat staat daarop?

Dit is een selectie uit 366 losse vellen waar ik op allerlei mogelijke manieren schreef, met telkens andere materialen. Ik noteerde telkens de handeling. Bijvoorbeeld: ik doopte mijn linker ringvinger in de inktpot en schreef daarmee. Of ik stak een penseel in mijn oor. Of ik liet de nagel van mijn pink lang groeien en schreef ermee, zoals een ganzenveer vroeger. Uit al die verschillende manieren om te schrijven maakte ik een alfabetische selectie. Hier staan enkele voorbeelden.

Op het grote stellingrek staat een bijzondere kubus.

Dat is de Azart-legende. Elke zijde van de kubus is verdeeld in negen vakjes. Op drie zijden zie je 27 vakjes: de 26 letters van het Romeins alfabet en in het midden de spatie. De andere drie zijden tonen de 27 Azart-tekens. Elk teken staat recht tegenover zijn Romeinse letter. Het is dus een legende of sleutel om Azart te kunnen lezen.

Wat mij opvalt, is de veelzijdigheid van Azart. Je vertrekt van een alfabet, iets wat normaal vaststaat, maar jij slaagt erin om er telkens andere resultaten mee neer te zetten.

Het Azart heeft een grotere vormvrijheid dan het klassieke Romeins alfabet. Het is veel flexibeler en meer meegaand. Het is bijvoorbeeld onmogelijk om met onze klassieke letters bruikbaar bestek te ontwerpen, zoals lepel, vork en mes — met Azart kan dit wel. De titel van die editie is: ‘Met drie woorden eten’.

Verschillende objecten zijn gesculpteerde woorden.

Zo staat hier, naast elkaar, twee keer het woord ‘Quality’: één keer geschreven in zilver en één keer in messing. Boven op de kast staat een ander werk: ‘Interconnected’. Het woord komt uit één koperen plaat, de vijf lettergrepen van drieletters zijn telkens 72 graden verder gedraaid.

Hier staat ook een vreemde figuur.

Deze figuur is samengesteld uit woorden van lichaamsdelen, in verschillende talen. Van boven naar onder zie je: FACE, COU, SCHOUDERS, CHEST, ARM, BRAS, HAND, PALM, LEG, FOOT, BEEN en VOET.

We maakten een Artist Poster met het levensverhaal van het kunstwerk FOOR AZART dat buiten staat opgesteld. De letters waren eerst bedoeld voor een kindervoorstelling en werden daarna een autonoom werk. Vind je het belangrijk dat mensen deze context kennen?

Echt van levensbelang is het niet, maar als het verhaal iemand interesseert, is het wel sympathiek dat het nu wordt gebracht. Als je een kunstwerk hebt gemaakt, moet je dit op een bepaald moment loslaten. Niet al wat je maakt, is bedoeld voor de eeuwigheid. 'Alle dinck wilt sijnen tijt.'

FOOR AZART heeft een groot parcours afgelegd. De letters zijn ook fysiek met de voorstelling rondgereisd. Leert dit werk jou nog nieuwe dingen?

Een alfabet kan je zien als een gereedschapskist. Of bekijk het als een filmmaker die met zijn acteurs werkt. Spelers verdwijnen een tijdje even op de achtergrond, dan weer treden ze op de voorgrond. Dat verandert doorheen de tijd. Dat is hetzelfde voor mijn werk.

Veel elementen hier vertellen samen iets over jouw praktijk. Wat hoop je dat de mensen zien als ze door jouw selectie gaan?

Dat ze welkom zijn op een dansvloer of wit blad. Men kan gelijk welk woord nemen, en beseffen dat schrijven of dansen ook tekenen is. Elk woord kan een kader, figuur of landschap worden zonder huiver voor een verkeerde stap of faux pas.

Pieter Boons in gesprek met Guy Rombouts
4 september 2025, Middelheimmuseum