‘Ik knabbelde op papier wanneer ik las’

Welke plaats hebben boeken in jouw artistieke praktijk?

Ze zijn mijn inspiratie en mijn gids. Soms lees ik boeken terwijl ik aan het tekenen ben. Ik neem dan letterlijke citaten over in mijn tekening. Die zijn even belangrijk als de patronen, kleuren en andere elementen.

Toen ik begon in de jaren 70 was ik geïnspireerd door Wittgenstein en De Sade. Dat zie en voel je in mijn werk. Het gebruik van stukken tekst creëert een bepaalde sfeer en maakt kunst dikwijls breder en dieper, vind ik. Het zijn aanknopingspunten met wat rondom mij aanwezig is. Van het verleden, maar ook van de toekomst: soms hebben die fragmenten bijvoorbeeld te maken met de laatste nieuwe ontdekkingen in de wetenschap of in andere domeinen. Ik combineer ook graag citaten van verschillende boeken om overeenkomsten te gebruiken.

Je maakt ook zelf boeken. Wat is jouw relatie daarmee? 

Ik heb altijd al boeken of boekjes gemaakt. Als kind knabbelde ik ook graag op papier terwijl ik las. Dan scheurde ik het hoekje van een pagina en liet dat zacht worden in mijn mond ... Al van toen ik klein was wilde ik altijd maar tekenen, en mijn vader had veel boeken. Bij gebrek aan papier scheurde ik de lege schutbladen uit zijn boeken. Hij heeft dat nooit doorgehad, maar ik heb het toch een aantal jaren gedaan. 

Het eerste wat ik als kunstenaar heb gemaakt, was een map met zeven gezeefdrukte stripverhalen. Dat was een bundel, in beperkte oplage. Ik heb boeken altijd gezien als iets tussen een object en iets wat informatie bijeen houdt. Zelfs een tekenblok is voor mij een boek. Ik laat mijn tekeningen vaak in het blok zitten, dan blijven die als geheel bij elkaar. 

Wat mij altijd maar terug inspireert voor mijn grotere werken, zijn bladspiegels. Ik heb een grote verzameling boeken en tijdschriften in mijn atelier. Sommige edities zijn echt perfect, alles klopt van voor naar achter en omgekeerd, en een pagina is soms een kunstwerk op zich. Dan scan ik die in en werk ik daarop voort. Ik heb altijd graag doorgewerkt op dingen die al in een structuur bestaan.

Je hebt ook zelf een publicatie gemaakt met al je teksten, een soort magnum opus. 33 Vrouwenreeksen bestaat uit twee volumes, bijna 800 pagina’s. Kan je daar kort meer over vertellen?

Klik op de knop en luister naar AMVK over haar boek '33 Vrouwenreeksen'.

Je hebt een boekenselectie gemaakt voor het Middelheimmuseum. Er zijn hier duizenden boeken. Hoe begin je daaraan?

Gewoon bij de A. Zo ben ik één voor één alle boeken nagegaan, op twee dagen tijd. Er zijn veel boeken bij van idolen waar ik al veel over weet. Die liet ik links liggen. Ik selecteerde vooral de verborgen parels: verrassende ontdekkingen of tamelijk obscure dingen waar ik zelf niet zoveel van weet of boeken van heb.

Zoals?

Ik had totaal niet verwacht een boekje van Hans Bellmer te vinden (Metaphysical Art), met zwaar erotische tekeningen in. Of een heel interessant boek over Victor Vasarely: ik ken hem natuurlijk van zijn optische kunst, maar dat hij zo’n baanbrekend werk had gemaakt, wist ik niet. Ook een kleine uitnodiging/catalogus van Martial Raysse was een openbaring. De inhoud van dat boekje kan je zo inkaderen.

Ik selecteerde ook Hans Richter, omdat hij bezig was met anti-kunst — de meeste kunstenaars die ik uitkoos hebben een anti-statement tegenover kunst en het leven. Ik vond ook interessant dat hier zoveel werk is over performancekunstenaars, in een bib die toch voornamelijk is toegespitst op beeldhouwkunst. Het zijn allemaal boeken waar ik graag voor terugkom om die grondig in te kijken.

Er zijn verschillende referenties naar La Ville Cybernétique over de toekomst van de stad, zoals New Babylon van Constant, waar ik grote fan van ben. Daarmee bracht ik ook Provo (de anarchistische protestbeweging in Nederland in de jaren 60, nvdr) in de selectie. En ik kon de link leggen met Hans Richter. Vorticism, een modernistische stroming van begin vorige eeuw in Engeland, vind ik ook intrigerend, daar wil ik ook meer over lezen.

In de Retrospectieve van Belgische Video Installaties staat een werk van mij, dat ik maakte voor Antwerpen 93. Ook Michael Snow beweegt tussen sculptuur en film: hij werd bekend met Wavelength, een film die 45 minuten lang in een kamer traag inzoomt op een foto terwijl er van allles gebeurt — fantastisch werk. En John Cage, die alle aspecten van zijn tijd gebruikt heeft in zijn kunst. Of Jean Cocteau: een veelzijdige en intrigerende kunstenaar, filmmaker en tekenaar, er zijn overeenkomsten met mijn manier van tekenen.

In sommige keuzes voor deze selectie zitten dus ook persoonlijke verwantschappen?

Dat zeg je verkeerd: niet met sommige, maar met de inhoud van álle boeken die ik koos voel ik me verwant. Zoals Primitivism in 20th Century Art. Ik had dit boek al eens gezien in Frankfurt, spijtig genoeg is het een echte collector’s item en veel te duur … Nu heb ik eindelijk de kans om het hier in de bibliotheek in alle rust te bestuderen. Dat is toch heel anders dan een pdf op internet.

Arno Breker is ook bijzonder. Ik werkte ooit bijna anderhalf jaar in Berlijn via een DAAD-Stipendium, een werkbeurs. De laatste drie maanden mocht ik verblijven in het vroegere atelier van Arno Breker, in het Grünewald. Maar ik wilde dit boek er vooral bij omdat er een bijzonder beeld in staat dat ik voor het eerst afgedrukt in een boek zag. Mijn vader, Jeroom Van Kerckhoven, was zelf een kunstenaar maar werd feestaannemer. Thuis had hij een ingemaakte kast geschilderd in prachtige matte modernistische pastelkleuren. Een schrijn van zijn verleden met al zijn boeken en schatten van vroeger, met bovenaan een ingekaderde prent die ik nu met titel en jaar terugzag in dit boek. Een gewonde krijger. Het straffe is: mijn vader leek daar erg op, een heel mooie man. Dit boek moest er dus zeker bij.

Ook buitengewoon interessant is Bauhaus-documenta. Het boek onderzoekt welk verband er is tussen de aanpak van de documenta’s in Kassel en de geest en werkwijze van Bauhaus. Er blijkt een grote overlap te zijn. In het Fridericianum in Kassel had ik mijn laatste overzichtstentoonstelling, georganiseerd door documenta.

Ik selecteerde ook Performan-DDV, het overzicht van het werk van mijn man (Danny Devos, nvdr). De reliëfs van Oskar Schlemmer in de Bauhaus-Akademie in Weimar behoren tot het mooiste wat ik in mijn leven al gezien heb. Daar kan ik nu over komen lezen. En een heel goed boek over Robert Smithson, over hoe werken uit het vlak komen, moest er ook in: zijn Spiral Jetty land art-project is een meesterwerk. Voorts selecteerde ik ook een leesboek over Jozef Peeters, geschreven door Robert Melders. Hij is een van de kunstcritici die mij indertijd volgde en besprak. 

In het boek van Max Bill (Ohne Anfang ohne Ende) zie ik een referentie naar je werk met de vlaggen in het kunstpark (Voor alle seizoenen, 2015). Zijn er nog andere boeken die hiernaar linken?

Metaphysical Art van Massimo Carrà. Vandaag wordt er te weinig gepraat over de metafysische kracht van kunst, dat is misschien niet meer bon ton. Maar de fysieke, transcendente, ervaring die je hebt als je voor een kunstwerk staat, is voor mij in eerste instantie belangrijker dan een tekst erover. Ik wil lezen wat ze te zeggen hadden over dat metafysische, daar wil ik echt meer over te weten komen.  

Het vlaggenproject is iets wat zichzelf heeft gemaakt. Ik had oorspronkelijk een bloementapijt gemaakt voor de 450e verjaardag van het Stadhuis van Antwerpen. Philip Heylen, schepen van Cultuur, vroeg me om ook vlaggen te maken om het geheel feestelijker te maken. De vlaggen hebben tien dagen aan de gevel van het Stadhuis gewapperd, daarna kwamen ze op vraag van directeur Sara Weyns in het Middelheimmuseum terecht. Daar is het werk een eigen leven beginnen leiden.

Ik heb lang moeten zoeken naar een juiste werkwijze voor het ontwerp van de 67 vlaggen. Dat ging volgens een voor mij metafysisch proces: je hebt het centrale beeld, je moet er 67 sprekende beelden uithalen, je neemt er een bepaalde attitude tegenover, je probeert, begint en herbegint en dan gebeurt er iets. Nadat ik het beeld 23 graden naar rechts gekanteld had, werd elke uitsnede een perfecte vlag.

Ik selecteerde daarom een boek over El Lissitzky, die een nieuwe beeldtaal uitwerkte waarin die 23 graden een modernistische canon werden. Die diagonalen in een beeldvlak zorgen ervoor zodat je mentaal naar een perspectief toe kan gaan, die beweging of snelheid suggereert. Het berust op eeuwenoude compositorische methodieken om diepte te creëeren in een plat vlak.

En zo komen we weer uit bij patronen. De cirkel is een belangrijke vorm in jouw werk, niet alleen metafysisch maar ook als grafische tekening.

We zijn allemaal samengesteld uit dezelfde elementen waar ook de kosmos uit bestaat. Daarom zijn terugkerende patronen iets wat ons raakt. We hebben er als mens ook behoefte aan om er regelmatig mee geconfronteerd te worden, om zo bij onszelf te blijven.

Zo zie ik in veel dingen, zelfs in een banaal uurwerk, een mandala (een cirkelvormig patroon dat vaak staat voor heelheid, balans en het universum, nvdr). Als ik een installatie maak, is dat vaak een soort mandala. De oppermandala is natuurlijk de cirkelvormige rondgang van de aarde rond de zon. De cirkel komt overal terug als een soort oerwijsheid. Ook Plato was erdoor gefascineerd. En vroegere sjamanen keerden terug van hun spirituele reizen met kleurige schilderingen van geometrische patronen. Die vormen werken helend voor de ziel van de mens en zijn intrinsiek aan ons DNA. 

De cirkel gaat voor mij ook over hoe je je als individu tot een groter geheel verhoudt. In het werk van de vlaggen kan je fysiek gaan staan. Je ziet al die vormen rondom jou bewegen, het licht is anders ... Het is een patroon, maar ook een symbool voor hoe wij ons als mens verhouden tot alles wat rondom ons gebeurt.

Daarom heb ik voor het ontwerp van de Artist Poster de zwarte bol gekozen. Boven op de betekenissen die de cirkel heeft, staat de zwarte bol ook symbool voor melancholie. Ook al zijn we de eeuw van de melancholie officieel voorbij, ik denk dat we toch nog met één voet in die melancholische 20e eeuw staan. We zijn er ondanks en misschien wel als gevolg van alle recente vooruitgang nog altijd niet klaar mee.

Pieter Boons in gesprek met Anne-Mie Van Kerckhoven
16 mei 2025, Middelheimmuseum